1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Tại khoản 9 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019 định nghĩa:
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Bạn đang xem: chứng khoán phát sinh là gì
Trong đó, tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh là chứng khoán, chỉ số chứng khoán hoặc tài sản khác theo quy định của Chính phủ được sử dụng làm cơ sở để xác định giá trị chứng khoán phái sinh (theo khoản 10 Điều 4 Luật Chứng khoán).
Hiểu một cách đơn giản, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng. Trong đó, giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.
Chứng khoán phái sinh có một số đặc điểm nổi bật như:
– Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.
– Chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia vào hợp đồng.
– Chứng khoán phái sinh là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Do đó, chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.
Chứng khoán phái sinh là gì? (Ảnh minh họa)
2. Có mấy loại chứng khoán phái sinh?
Căn cứ Điều 4 Luật Chứng khoán, chứng khoán phái sinh bao gồm các loại sau:
Hợp đồng quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn là loại chứng khoán phái sinh xác nhận quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán để thực hiện một trong các giao dịch:
– Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai;
– Thanh toán chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở tại thời điểm trước hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch dưới đây:
– Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày cụ thể trong tương lai;
– Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn là loại chứng khoán phái sinh giao dịch theo thỏa thuận, xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai.
Tại Việt Nam, từ tháng 8/2017 chứng khoán phái sinh chính thức được cho phép hoạt động và đưa vào giao dịch với hình thức hợp đồng tương lai. 2 sản phẩm hợp đồng tương lai phổ biến nhất hiện nay là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ.
3. Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh là ngày nào?
Ngày đáo hạn chứng khoán phái sinh (tiếng Anh là Expiration date) là ngày hiệu lực cuối cùng của những hợp đồng phái sinh (Hợp đồng Tương lai hoặc Hợp đồng Quyền chọn). Trước hoặc trong ngày này, nhà đầu tư phải quyết định sẽ làm gì với vị thế của mình.
Trước khi đáo hạn quyền chọn, người nắm giữ hợp đồng có thể chọn thực hiện quyền chọn, đóng vị thể ghi nhận lãi lỗ, hoặc để nguyên hợp đồng vô giá trị đáo hạn.
Khác với thị trường chứng khoán cơ sở, mỗi hợp đồng tương lai trong chứng khoán phái sinh đều có ngày đáo hạn cụ thể. Vào ngày đó, hợp đồng sẽ ngừng giao dịch và chuyển đổi thành thanh toán bằng tiền mặt.
Lúc này, khách hàng có thể mua thêm hoặc bán đi các hợp đồng này cho đến ngày giao dịch cuối cùng (tương đương với ngày đáo hạn hợp đồng). Đến ngày đáo hạn, toàn bộ các vị thế đang mở cửa hợp đồng đáo hạn sẽ được xem là đóng vào cuối ngày. Toàn bộ lãi/ lỗ sẽ được thanh toán vào tài khoản nhà đầu tư vào hôm sau.
Ngày đáo hạn hợp đồng tương lai được quy định là thứ Năm lần thứ 3 của tháng đáo hạn hợp đồng. Trong đó, các tháng đáo hạn lần lượt là tháng hiện tại, tháng kế tiếp và tháng cuối cùng của hai quý gần nhất.
Chứng khoán phái sinh (Ảnh minh họa)
4. Phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở là chứng khoán được sử dụng làm tài sản cơ sở của chứng quyền. Trong đó, khoản 6 Điều 4 Luật Chứng khoán quy định:
Chứng quyền có bảo đảm là loại chứng khoán có tài sản bảo đảm do công ty chứng khoán phát hành, cho phép người sở hữu được quyền mua (chứng quyền mua) hoặc được quyền bán (chứng quyền bán) chứng khoán cơ sở với tổ chức phát hành chứng quyền có bảo đảm đó theo mức giá đã được xác định trước, tại một thời điểm hoặc trước một thời điểm đã được ấn định hoặc nhận khoản tiền chênh lệch giữa giá thực hiện và giá chứng khoán cơ sở tại thời điểm thực hiện.
Xem thêm: Chỉ bạn Momentum là gì? Cách sử dụng Momentum trong trading
Có thể phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở qua các đặc điểm sau:
Đặc điểm
Chứng khoán cơ sở
Chứng khoán phái sinh
Thị trường giao dịch
Thị trường giao ngay
Thị trường Phái sinh, giao tương lai
Khối lượng phát hành/ niêm yết
Có giới hạn(phụ thuộc vào tổ chức phát hành)
Không giới hạn
Bán khống chứng khoán
Bị cấm hoặc bị hạn chế tại một số thị trường
Tham gia vị thế bán mà không cần có tài sản cơ sở
Số tiền cần để giao dịch
Bằng tổng giá trị chứng khoán muốn mua. Đảm bảo có đủ tiền để mua tổng số chứng khoán cần mua
Một phần giá trị chứng khoán phái sinh. Người mua/ bán sử dụng ký quỹ, đặt cọc một phần giá trị tài sản nhằm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán trong tương lai
Thời điểm thanh toán/ chuyển giao chứng khoán
Ngay sau khi giao dịch
Một thời điểm nhất định trong tương lai
Ngày giao dịch đầu tiên
Ngày đầu tiên chứng khoán cơ sở được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán.
– Ngày đầu tiên mã hợp đồng tương lai được niêm yết;
– Mã hợp đồng tương lai được tự động niêm yết sau khi một mã cũ đáo hạn
Số mã giao dịch
Mỗi mã giao dịch tương ứng với một loại cổ phiếu/ trái phiếu/ chứng chỉ quỹ niêm yết
Mỗi hợp đồng có nhiều mã giao dịch, mỗi mã giao dịch tương ứng với một tháng đáo hạn
Ngày giao dịch cuối cùng
Ngày trước khi chứng khoán cơ sở hủy niêm yết(tự nguyện hoặc bắt buộc)
– Ngày cuối cùng mã hợp đồng tương lai có giá trị và được niêm yết
Đề xuất riêng cho bạn: Share GAP (khoảng trống giá) là gì? Cách giao dịch với GAP
– Sau ngày giao dịch cuối cùng của mã hợp đồng tương lai cũ, mã hợp đồng tương lai cũ được tự động hủy niêm yết và thay thế bằng mã hợp đồng tương lai có thời điểm đáo hạn mới.
Chu kỳ thanh toán
T+n: sau khi mua chứng khoán, nhà đầu tư chỉ có thể bán chứng khoán đó sau n ngày giao dịch
Lãi/lỗ được xác định hằng ngày. Để tiếp tục nắm giữ vị thế, bắt buộc phải đạt mức ký quỹ duy trì.
Hình thức thanh toán
Chuyển giao vật chất: bên bán có nghĩa vụ giao chứng khoán để chuyển cho bên mua
– Ít chuyển giao vật chất, nếu có thì chỉ diễn ra vào thời điểm thanh toán cuối cùng.
– Đa phần thanh toán bằng tiền: chuyển giao giá trị chênh lệch.
5. Danh sách các công ty chứng khoán phái sinh
Hiện nay, các công ty chứng khoán sau đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh trên thị trường chứng khoán, bao gồm:
– Công ty cổ phần (CTCP) Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HSC)
– CTCP Chứng khoán Sài Gòn SSI (SSI)
– CTCP Chứng khoán VPS (VPS)
– CTCP Chứng khoán Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BSC)
– CTCP Chứng khoán VNDIRECT (VNDIRECT)
– CTCP Chứng khoán Bản Việt (VCSC)
– CTCP Chứng khoán KIS Việt Nam (KIS)
– Công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH) Chứng khoán Yuanta Việt Nam (YSVN)
– CTCP Chứng khoán MB (MBS)
– Công ty TNHH Chứng khoán ACB (ACBS)
– CTCP Chứng khoán Ngân hàng Công thương Việt Nam (Vietinbank Securities)
– Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (VCBS)
– CTCP Chứng khoán Rồng Việt (VDSC)
– CTCP Chứng khoán Tân Việt (TVSI)
– CTCP Chứng khoán FPT (FPTS)
– CTCP Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV)
– Công ty TNHH Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam (MAS)
Muốn tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh, các nhà đầu tư phải đến các công ty chứng khoán trong danh sách trên để thực hiện mở tài khoản chứng khoán phái sinh mới có thể tham gia giao dịch.
Trên đây là các thông tin cơ bản về chứng khoán phái sinh. Nếu có thắc mắc về lĩnh vực tài chính – ngân hàng, bạn đọc vui lòng liên hệ 1900.6192 để được hỗ trợ.
>> So sánh Luật Chứng khoán 2019 với Luật Chứng khoán 2006 sửa đổi, bổ sung 2010